हिसार (हरियाणा) - हरियाणातील हिसार येथील राखीगढी येथे सुमारे (7000)वर्षे जुन्या हडप्पा शहराच्या दफनभूमीचे रहस्य उलगडणार आहे. भारताच्या पुरातत्व विभागाला आतापर्यंत उत्खननात विकसित शहराचे पुरावे मिळाले आहेत. ( DNA Reveals Secrets Of 7000 Year Old City ) स्वच्छता, रस्ते, दागिने, मातीची भांडी, खेळणी, भांडी यापासून मृतदेहांवर अंत्यसंस्कार करण्यापर्यंतचे पुरावेही सापडत आहेत. माऊंड नंबर एकच्या उत्खननात ईशान्य, पश्चिम-दक्षिण अशा स्मार्ट शहरांची झलक दिसून येते.
आतापर्यंत तीन ढिगाऱ्यांच्या उत्खननात एकूण 50 सांगाडे सापडले आहेत. तर उत्खननादरम्यान दोन महिलांचे नवीन सांगाडेही सापडले आहेत. यामध्ये महिलेच्या सांगाड्याच्या मनगटात बांगडी सापडली आहे. त्यांचा डीएनए तपासणीसाठी पाठवण्यात आला आहे, जेणेकरून योग्य माहिती मिळू शकेल. याशिवाय सांगाड्याजवळ अन्नाची भांडीही दिसली आहेत. ( Archaeological Survey of India ) यावरून असे दिसून येते की, त्या काळातही विधी कायद्यानुसारच झाले असावेत. याशिवाय उत्खननात सापडलेल्या साहित्यावरून तज्ज्ञांचा अंदाज आहे की ते एक मोठे व्यापारी केंद्रही असावे.
भारतीय पुरातत्व विभागाचे संयुक्त महासंचालक संजय कुमार मंजुल यांनी सांगितले की राखीगढी गाव एकूण 11 ढिगाऱ्यांवर बांधले गेले आहे. या 11 ढिगाऱ्यांखाली उत्खननात हडप्पा काळातील जुन्या शहराचे पुरावे सापडत आहेत. सध्या एक, तीन आणि सात क्रमांकाच्या ढिगाऱ्याचे खोदकाम सुरू आहे. यातील जुन्या शहराचा काही भाग डोंगर क्रमांक एकमध्ये दिसतो.
हडप्पा शहर हे खूप विकसित शहर असावे असे तज्ञ आणि संशोधन पथकाचे मत आहे. टीला क्रमांक एकच्या उत्खननात शहराचा पुरावा आहे. त्याचे शहर नियोजन आजच्या स्मार्ट सिटी नियोजनासारखे आहे. म्हणजेच हे शहर ईशान्य, पश्चिम-दक्षिण या आधारावर बांधले आहे. परंतु, त्यात सुमारे 20 अंशांचा थोडाफार फरक आहे. म्हणजेच ते अगदी सरळ नाही.
बाहेरील भिंत पक्क्या विटांची असून आतील भिंती मातीच्या आहेत. त्यामुळे बाहेर पक्की वीट वापरण्यात आली आहे, त्यामुळे त्या वेळी बैलगाडी किंवा कोणत्याही टोकदार वस्तूमुळे होणारे नुकसान वाचले असावे. प्रत्येक घरातून बाहेर पडणारे घाण पाणी थेट नाल्यात सोडले जात नसून, प्रत्येक घराच्या बाहेर चारही कोपऱ्यांमध्ये मातीची मोठी भांडी किंवा भांडी होती.
त्यानंतर टप्प्याटप्प्याने नाल्यांतून पाणी बाहेर जात असल्याने कचरा नाल्यांमध्ये जाणार नाही. एक स्टोव्ह देखील आहे. स्टोव्हवर मातीची वीट टाकून प्लॅटफॉर्म तयार केला, मग त्यात हवेचा पुरवठा झाला, मग हा स्टोव्ह किंवा भट्टी जळते की नाही, अन्न शिजले की नाही, हा संशोधनाचा विषय आहे. नाल्यांवर ठेवलेल्या विटा, नाले, मातीची भांडी प्राचीन इतिहासाचे अनेक न सुटलेले पदर उघडतात.
संशोधन अभ्यासक प्रवीण यांनी सांगितले की, हडप्पाच्या लोकांच्या मृतदेहांवर 7 क्रमांकाच्या ढिगाऱ्याखाली अंत्यसंस्कार केल्याचे पुरावे सापडले आहेत. नुकत्याच झालेल्या खोदकामात दोन महिलांचे मृतदेह सापडले आहेत. मृतदेहांभोवती ठेवलेल्या वस्तू हडप्पा काळातील विकासाचे अनेक पुरावे देतात.
त्या वस्तूंमध्ये शेल बांगड्या, भांडी सापडली आहेत. याचा अर्थ जे काही त्यांचे आवडते अन्न होते, त्या वस्तू मृतदेहासोबत ठेवल्या गेल्या असाव्यात. याशिवाय उत्खननात तांब्याचा आरसा, मातीची भांडी आणि खेळणीही सापडली आहेत. त्याचवेळी मातीचे काही कच्चे शिक्के सापडले आहेत. त्यावर काही स्क्रिप्ट लिहिलेली आहे.यासोबतच मातीचे हत्ती देखील सापडले आहेत, जे कच्च्या मातीचे म्हणजे शिजवलेले नाहीत. याशिवाय सांगाड्याजवळ तांब्याच्या अंगठ्या, सोन्याचे पत्रेही सापडले आहेत. त्याचा वापर अलंकार म्हणून झाला असावा. याशिवाय अर्ध-मौल्यवान वस्तू सापडल्या आहेत, ज्यामध्ये सोन्याच्या माशीचा समावेश आहे.
साभार वृत्त
0 Comments